تدبر در سوره مبارکه نصر
تدبر در سوره مبارکه نصر
نام دیگر سوره مباركه نصر «تودیع» است چون حاوی خبر ضمنى از رحلت پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلّم) است.
سوره مباركه مدنی بوده و بعد از صلح حدیبیه و پیش از فتح مكه نازل شده است. طبق جدول معتبر نزول ، صد و دومین سوره فرود آمده از آسمان وحی است و پیش از آن سوره مباركه حشر و پس از آن سوره مباركه نور نازل شده است.
خدای متعالی در این سوره به پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلّم) وعده نصر و پیروزی می‌دهد كه در پی آن مردم را خواهند دید كه گروه گروه به اسلام می‌گروند و به آن حضرت فرمان می‌دهد كه در این هنگام خدای را تسبیح و تحمید كند و از او مغفرت طلب كند.
با دقت در بیانات این سوره میتوان فهمید كه جهت هدایتی آن
«تبیین وظیفه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و به تبع ایشان مومنان، به هنگام پیروزی»
است و ایشان را فرمان می‌دهد كه در گاه نصر و فتح به تسبیح و تحمید و استغفار بپردازند.
إِذَا جَاءَ نَصرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ(1) این آیه وعده‌ای جمیل و بشارتی بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بود و از جمله پیش‌گویی‌های قرآن هم به شمار می‌آید.
نصر و فتح گفته شده در این آیه بر جریان فتح مكه انطباق پیدا می‌كند كه مهمترین فتوحات آن حضرت در زمان حیات و روشن‌ترین یاری خداست و سبب شد بنیان شرك در جزیرة العرب منهدم گردد.
وَ رَأَیْت النَّاس یَدْخُلُونَ فى دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجاً(2) از آنجا كه نصر و فتح پیش‌گفته اذلال شرك و اعزاز توحید و به دیگر بیان ابطال باطل و احقاق حق بود، از جهت نخست مناسب با تسبیح و تنزیه و از جهت دوم متناسب با ثناء و حمد خداست، از این رو خدای متعالی رسول خود را فرمان داد: فَسبِّحْ بحَمْدِ رَبِّك وَ استَغْفِرْهُ إِنَّهُ كانَ تَوَّابَا(3)
وجه دیگر امر به تسبیح و تحمید و استغفار آن است كه پروردگار بر بنده خود حق دارد كه بنده او را به كمال یاد كند و خود را به نقص؛ و چون پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در این فتح از همه سختیهایی كه در راه مبارزه با باطل و فساد متحمل می‌شد، رهایی یافت، خدا فرمانش داد كه او را به جلالش یاد كند كه همان تسبیح است و به جمالش بستاید كه همان تحمید است و نقص و حاجت خود به پروردگار را یاد كند كه همان استغفار است. گفتنی است تواب بودن خدای متعالی، به معنی کثرت رجوع خدا به بندگان خویش است، که با همین امر به استغفار حاصل میشود.
در خصوص این ارتباط بیانهای دیگری هم میتوان داشت:
1. تسبیح ناظر به قبل از فتح و نصر است، بدین معنی که اگر پیش از این فتح و نصر نیامده بود، اشکال از خدا نبود، چون او از هر عیب و نقصی منزه است، بلکه شرایط مهیا نبود و قابلیتها قاصر بود؛ حمد برای شکرگزاری فتح و پیروزی است؛ و استغفار برای پیشگیری از مشکلات پس از فتح است.
2. تسبیح برای آن است که کسی فتح و نصر و ورود مردم به دین خدا را نافع برای خدا نداند، زیرا او منزه از هر نیاز و نقصی است و هیچ کس و هیچ چیز نفعی به حال او ندارد، حال امر به تسبیح میکند تا مبادا کسی گمان کند که پیروزی دین خدا یا اسلام آوردن خلق او برای حضرتش سودمند است؛ حمد هم برای شکرگزاری فتح است؛ از سوی دیگر تسبیح و تحمید، اعتراف به جلال و جمال خداست و استغفار، اقرار به نقص و عجز خویش است و این اقرار ملازم با آن اعتراف است.